صنعت توريسم در ايران | بررسي وضعيت صنعت گردشگري در ايران
به‌عقيده کارشناسان، ايران جذابيت‌هاي متعددي براي سرمايه‌گذاري در گردشگري دارد که از مهم‌ترين‌هايش ميتوان به موارد زير اشاره کرد:
- پراکندگي جاذبه‌هاي گردشگري
- وجود ظرفيت‌هاي گوناگون در انواع گردشگري (طبيعي، تاريخي، مذهبي، درماني، تجاري و...) و تنوع زيست‌محيطي و مستعد بودن کشور براي استفاده از منابع طبيعي
- فرهنگ و تاريخ غني
- امنيت
- مشتريان داخلي و خارجي
- حمايت دولت و سيستم بانکي
- اعتقاد مسئولان به اشتغال‌زايي از طريق گسترش توريسم
- وجود اماکن مذهبي از اديان مختلف؛ کليساها، مقابر و زيارتگاه‌هاي يهوديان و زرتشتيان
- وجود حرم امام رضا (ع)، بُقاع متبرکه و امام‌زاده‌ها جهت جذب گردشگران مسلمان از کشورهاي هم‌جوار
- برخورداري کشور از خيل عظيم نيروي کار جوان و علاقه‌مند به صنعت گردشگري
- وضعيت مناسب سواد در اکثر مناطق گردشگري کشور
- نيروي کار ارزان، انرژي ارزان، خدمات ارزان، تقاضاي بالا
- قيمت رقابتي
کمبود امکانات رفاهي براي گردشگران خارجي
شرايط نامناسب رفاهي و گردشگري کافي است تا گردشگران خارجي ايران را در برنامه سفرهاي خود قرار ندهند. امکانات ساده‌اي مانند خدمات حمل و نقل سريع بين شهري، امکانات فرودگاهي، امکانات اقامتي با کيفيت مناسب، سرويس‌هاي مالي و بانکي و عدم وجود سرويس بهداشتي فرنگي از جمله مواردي هستند که ايران را از جذب گردشگران خارجي دور نگاه مي‌دارند. به‌عنوان مثال 3 شهر توريست‌پذير ايران يعني اصفهان، شيراز و يزد نه تنها از طريق راه‌آهن به هم متصل نبوده، بلکه در مسير جاده‌اي نيز داراي سرويس بهداشتي فرنگي نيستند.
شرايط نامناسب فرودگاهها
فرودگاه هر کشوري پيشاني گردشگري آن کشور است و وضعيت نامطلوب برخي از فرودگاه‌هاي بين‌المللي ايران به‌هنگام ورود و خروج مسافر که با شلوغي و ازدحام همراه است، موجب اعتراض گردشگران خارجي شده و با تبعاتي از جمله تبليغات منفي براي گردشگري کشور همراه است»؛ «در فصل اوج سفر با کمبود واحدهاي اقامتي مواجه مي‌شويم که همين تعداد محدود نيز از کيفيت مناسب و استانداردي برخوردار نيستند»؛ «براي پذيرايي از گردشگر خارجي با کمبود نيروي انساني فعال و متخصص روبه‌رو هستيم و نيروهاي فعلي نيز در مقايسه با استانداردهاي جهاني آموزش مناسبي نديده‌اند»؛ «قريب به‌اتفاق گردشگراني که از کشورهاي اروپايي و آمريکايي به ايران سفر مي‌کنند، گردشگر فرهنگي هستند و مقصد عمده آنان مثلث طلايي ايران، سه شهر اصفهان، يزد و شيراز است.
نوسانات ارزي؛ مهم‌ترين چالش
يک موضوع ديگر که باعث مي‌شود سال درخشاني را براي گردشگري متصور نباشيم، اين است که در کشور تاسيسات و خدمات جديد و قابل توجهي احداث نشده که به واسطه آن جذابيت سفر به ايران افزايش پيدا کند. از ديگر سو، در رسانه‌هاي بين‌المللي و در ماه‌هاي اخير، حجم تبليغات منفي عليه ايران به‌دليل مناقشات ديپلماتيک افزايش پيدا کرده که اين امر نيز تبليغي منفي براي گردشگري کشور محسوب مي‌شود و بر روند ورود توريست خارجي به کشور اثر مي‌گذارد
راهکار هايي براي شکوفايي صنعت گردشگري ايران
براي شکوفايي اين صنعت لازم است ديد مسئولان در مورد آن تغيير کند. در اين صنعت برخي موارد سختگيري وجود دارد که بستگي ديدگاه مردم جامعه و مسئولان صنعت دارد.توريست هايي که به ايران مي آيند را ميتوان با کاهش سخت گيري ها و مهمان نوازي جذب ايران کرد و باعث رونق اين صنعت شد.
در ايران برنامه ريزي دقيقي که براي از پايه براي توريست باشد نداريم و در اين بين فقط اصفهان و شيراز امکاناتي تا حدودي قابل براي پذيرايي از گردشگران دارند. هتل هاي موجود و امکاناتي از اين قبيل که پايه و اساس اين صنعت هستند همگي فرسوده هستند.تعداد هتل 5 ستاره هايي که از اول انقلاب تا زمان فعلي در ايران ساخته شده اند شايد به سختي به تعداد انگشتان دست برسند. کاملا آشکار است فقدان چنين ساختارهايي بر انتخاب گردشگر براي انتخاب ايران بعنوان مقصد گردشگري تاثير بگذارد.در هر حال گردشگر براي سفر خارجي مکان هاي مختلف را مقايسه کرده و جايي را انتخاب ميکند که امکانات بهتري ارايه دهد.
براي از بين بردن اين محدوديت ها بايد ديدي وسيع تر ارايه کرد. روشنگري و ديد وسيع باعث جذب مخاطب بين المللي خواهد شد. به عبارت ديگر فقط با صحبت و مذاکره نميشود به نتيجه مطلوب رسيد بلکه نياز است که حرکت هايي در عمل در اين راه انجام شود .
در مجموع سهم گردشگري از اشتغال جهان (مستقيم و غيرمستقيم) 9.7 درصد است که نشان از اهميت اين بخش در آينده اقتصادي جهان دارد. آن‌چنانکه در گزارش سازمان گردشگري آمده است ايران به لحاظ ظرفيت‌هاي گردشگري جزء 10 کشور اول دنياست که داراي 23 هزار اثر ملي ثبت‌شده، 19 اثر ثبت‌شده در يونسکو، 202 اثر ثبت‌شده زيست‌محيطي و... است. با وجود اين بخش گردشگري جايگاه قابل قبولي در اقتصاد کشور ندارد. در اين مورد ميتوان به وضعيت درآمدي بخش گردشگري رقيب ايران يعني کشور ترکيه اشاره کرد که نسبت به ايران پيشرفت چشمگيري داشته است.
براساس گزارش سازمان جهاني جهانگردي، عراق، جمهوري آذربايجان، افغانستان، ترکيه، ترکمنستان، عربستان، پاکستان، کويت، هندوستان و بحرين بيشترين سهم از بازار گردشگري ورودي ايران را به خود اختصاص دادند.
ايران در چند سال اخير به دليل اجراي سياست مرزهاي آزاد و لغو ويزا با کشوري چون جمهوري آذربايجان و همچنين مشابهت‌هاي، فرهنگي و مذهبي که با کشورهاي همسايه دارد و مهم‌تر از آن کاهش ارزش پولي به مقصد جذابي براي گردشگران اين کشورها تبديل شده است، درحالي که ظاهرا اين متغيرهاي اقتصادي و فرهنگي نقش پررنگي در جذب گردشگران اروپايي و آمريکايي نداشته است.
سهم بازار گردشگري سنتي ايران که همان قاره اروپا باشد به دليل اعمال سياست‌هاي تحريمي عليه ايران توسط دولتمردان کشورهاي اين حوزه، چندان چشمگير نبوده است. براي نمونه آلمان که جزو قديمي‌ترين بازارهاي سنتي گردشگري ورودي ايران محسوب مي‌شود، در سال 2013 تنها 0.45 درصد از سهم کل بازار گردشگري ورودي ايران را داشت.
اما کشور چين که در چند سال اخير ايران تمايل زيادي براي گسترش روابط گردشگري با آن نشان داده است، در سال 2013، 0.73 درصد از سهم بازار گردشگري ورودي را به خود اختصاص داد که در بين کشورهاي آسياي شمال شرقي بيشترين سهم را داشت.
آمار گردشگري در ايران نشان مي دهد كه در ماه بهمن سال 95، ورود گردشگران خارجي و رزرو هتل از طريق آنان، رشدي معادل 12 درصد را تجربه نموده است. دقيقاً پس از امضاء قرارداد تاريخي برجام، بين 6 كشور جهان و ايران، صنعت گردشگري كشور، انتظار جهش در آمار خود را داشت. طبق اخبار و آمار سازمان گردشگري ايران، تعداد گردشگران خارجي كه از كشور ديدن كرده اند، پس از امضاء توافقنامه هسته اي در ژانويه سال 2016 دوبرابر گرديده است. ابراهيم پورفرج، رئيس انجمن آژانس هاي مسافرتي ايران، در مصاحبه اي با خبرگزاري ايرنا عنوان داشته كه اكثر گردشگراني كه براي سفر به ايران تقاضاي ويزا نموده اند، از كشورهاي آلمان، ايتاليا و فرانسه بوده اند.
وي افزود: "بدون احتساب گردشگران مذهبي (براي بازديد از زيارتگاه هاي مقدس)، اروپايي ها در جدول گردشگران، رتبه اول را به خود اختصاص داده اند."
گرجستان، شتابان در جذب ايرانيان
مروري بر گردشگري گرجستان حاکي از آن است که در 10 ماه نخست سال 2017 اين کشور بيش از 43/ 6 ميليون گردشگر جلب کرده و از اين ميان ميتوان بيش از 8/ 2 ميليون نفر را گردشگران تابستاني اين کشور دانست. البته اگر گردشگران يک روزه را از اين آمار کم کنيم خواهيم ديد که آمار گردشگران تابستاني اين کشور که بيش از 24 ساعت در گرجستان اقامت داشته‌اند، حدود 47/ 1 ميليون نفر خواهد بود. از سوي ديگر، گرجستان که در 10 ماه سال 2017 بيش از 292 هزار گردشگر ايراني را به خود جذب کرده، در ماه‌هاي فصل تابستان بيش از 152 هزار نفر از اتباع ايران را پذيرا بوده است.
متخصصان بين المللي گردشگري مي گويند صنعت گردشگري همواره با چند چالش جدي مواجه بوده است. اما از آغاز سال 2016 اين چالش هاي قديمي بعدي گسترده تر يافته به طوري که نوسانات اقتصادي، بحران سياسي، قيمت نفت، تشديد مرزبندي ها و محدوديت ويزا و وحشت ناشي از تروريسم 5 مانع بزرگ گردشگري جهاني در سال جديد است.
با وجود بروز بحران هاي مختلف و حتي چندين حمله تروريستي و ناآرامي هاي گسترده سياسي صنعت گردشگري از سال 2010 با رشد ثابتي در سطح جهاني رو به رشد داشته است. سازمان گردشگري جهاني حتي در سال 2015 خبر از رشد 4.4 درصدي حجم سفرهاي بين المللي داده است که رکورد يک ميليارد و 200 نفر را ثبت کرده است